Auðvitað er heimurinn hannaður!

Ef einhver staðhæfði að hlutur eins og t.d. bifreið gæti orðið til fyrir vélræn náttúrulögmál, án þess að nokkrir vitsmunir stæðu þar að baki, þá yrði téður einstaklingur eðlilega álitinn vitfirringur.

En þegar svipaðar fullyrðingar eru hafðar í frammi um fyrirbæri náttúrunnar, þá heitir það ekki vitfirring heldur vísindalegur þankagangur!

Sem dæmi um hve útúr-fáránlegur þessi sk. ´vísindalegi hugsanagangur´ er má taka heilastarfsemina. Hversu mikið skilja vísindamenn í henni? - Ekki lort á ljósastaur! Og þá vaknar spurningin : er líklegt að fyrirbæri, sem er svo flókið að þróuðustu vísindi okkar tíma botna hvorki suður né norður í því - er sennilegt að slíkt fyrirbrigði sé tilkomið án þess að að nokkrir vitsmunir hafi komið þar nærri?

Eini munurinn á heilastarfseminni og bifreiðinni er sá að hin fyrrnefnda er óendanlega miklu margslungnari og flóknari en hin síðarnefnda. Þó sér hvert nautheimskt mannsbarn að bifreiðin er hönnuð af marksæknum vitsmunum, en greindustu vísindamenn halda því fram í fúlustu alvöru að heilastarfsemin eigi gerð sína að þakka vitsmunalausum vélgengislögmálum. - Það er eitthvað annað en skynsemin sem stendur að baki þessari afstöðu vísindamannanna!

En hvað gengur vísindamönnum til með að afneita hinu augljósa, þ.e. að vitsmunir liggi að baki fyrirbærum náttúrunnar? Ekki dettur mér í hug að þessi undarlega kergja stafi af einhverjum illum hvötum. Ástæðan er sennilega sú að vísindamenn, líkt og við flest, óttast hið óþekkta; þeim stendur stuggur af því sem kenningar þeirra og tilraunir ná ekki yfir.  -Vísindin á sínu núverandi þróunarstigi geta ekki skyggnst dýpra en í ferla efnisins. Ef efninu er stýrt af vitsmunum ofar efninu, þá þýðir það að til er veruleiki handan seilingar vísindanna. Og það er vísindamönnunum óhugnanleg og ótæk tilhugsun.

(Til að fyrirbyggja allan misskilning þá flögrar ekki að mér að ganga í fótspor vissra trúaröfgahópa sem afneita því að þróunarkenningin eigi við rök að styðjast. Ég álít þróunarkenninguna vera nokkurn veginn eins þaulsannaða og nokkur vísindakenning geti orðið. Það sem ég er að andæfa er einfaldlega sú staðhæfing margra vísindamanna að þróun lífveranna fleyti fram með vitsmunavana höppum og glöppum. - Þetta ætti að verða ljóst ef við berum náttúruna saman við vísindi og tækni. Vísindi og tækni eru, rétt eins og náttúran, í stöðugri þróun - en aðeins fullkomlega veruleikafirrtu fólki kæmi til hugar að engir vitsmunir liggi að baki hinni sífelldu framþróun tækni og vísinda. Og þar sem jafnvel einfaldasta og ósófistikeraðasta amaba er mörg þúsund sinnum flóknari en fullkomnustu tækniundur af mannahöndum gerð- er þá ekki ennþá meiri fimbul-veruleikafirring að telja lífverurnar tilkomnar án nokkurrar vitsmunahönnunar?).

Karlremba kristninnar

´Faðir vor´ - á þessum orðum hefst ein máttugasta og frægasta bæn kristinnar trúar. Afskaplega fáar kristnar manneskjur sjá nokkuð athugavert við það að Guð sé eilíft og sífellt karlkenndur, eins og í tilfellið er með téða bæn. Og gegnumgangandi í sögu kristindómsins er einmitt þessi einhliða undirstrikun á föðurdómi Guðs. Gömlum hugmyndum for-kristinna trúarbragða (sem kristið fólk nefnir hinu fyrirlitningarfulla heiti ´heiðindóm´) um Guð sem konu, hina miklu Gyðju, var miskunnarlaust útrýmt þegar kristnin hóf sigurför sína um hinn vestræna heim fyrir hátt í tvöþúsund árum. Og enn í dag búum við í hinum sk. kristna heimi að þessari bælingu allra Guðsímynda annarra en föðurdóms Almættisins.

Og þó! - það sem sparkað er útum fordyrnar vill gjarnan læðast aftur innum bakdyrnar. Þannig var átrúnaðurinn á hina miklu Gyðju endurvakinn í formi Heilagrar guðsmóður, og tilbeiðslan á Guði sem barni (sem var annað fyrirferðamikið einkenni helstu keppinauta kristninnar á upphafsöldum hennar) skaut upp kollinum aftur í mynd Jesúbarnsins í jötunni.

En eins og kunnugt er þá vísuðu lútherskir fanatíkerar átrúnaðinum á Maríu guðsmóður á dyr og sálguðu þannig markvisst og kerfisbundið öllum trúarhugmyndum sem stönguðust á við föðurleik Guðs.

En þannig er málunum ekki farið í öllum trúarbrögðum heims. Indverjar eru til dæmis frægir fyrir hina feykilegu grósku í tilbeiðsluformum sínum. Þannig lætur Indverjinn sér ekki nægja að ákalla Guð sem föður, heldur líka sem móður, eða systur, eða bróður, eða dóttur, eða son, eða vin, eða vinkonu, eða - sem stingur fólk sem heilaþvegið er í hinum kristna rétttrúnaði hvað óþyrmilegast - jafnvel sem kynferðislegan elskhuga. Í öllum þessum ástarafstöðum mannlífsins sjá Indverjar undursamlegt dæmi um mismunandi kærleiksafstöðu Guðs til mannsins og mannsins til Guðs.

Og hvers vegna í ósköpunum ekki? Hvers vegna ættu menn að takmarka kærleiksafstöðu sína til Guðs við aðeins eitt af mörgum mögulegum ástarviðmiðum manna, líkt og kristið fólk gerir - þ.e. með því að tilbiðja Guð sem föður og ekkert annað?

(Rétt er að minnast hér á hinn vaxandi veg sk. kvennaguðfræði innan hins lútherska heims. Þar er komið skýrt og gleðilegt mótvægi við hina hefðbundnu karlrembu kristinnar kirkju. En jafnvel þótt kvennaguðfræðingar næðu sínu fram og kristið fólk tæki að ávarpa Guð sinn sem móður en ekki aðeins sem föður þá myndi kristindóminn enn skorta hina geysilega fjölbreyttu flóru tilbeiðsluforma sem einkennir trúarlíf Indverja ; hinir kristnu færu enn á mis við þann möguleika að heita á Guð sem dóttur eða vinkonu eða - Drottinn hjálpi oss öllum! - kynferðislegan elskhuga).

Að lokum þetta : Allar Guðsímyndir eru á endanum aðeins það - ímyndir. Frá hinum altæka sjónarhóli eru allar hugmyndir mannsins um Almættið aðeins hækjur sem hjálpa hinum halta að halda áfram för sinni upp hæðina - en þegar upp á hæðina (þ.e. til Guðdómsins) er komið er hækjunni vitaskult fleygt á brott. Með öðrum orðum : að forma sér ímynd af Guði er einfaldlega veikburða tilraun mannsins til að færa hið óskiljanlega í skiljanlegan búning, og allir búningar eru aðeins til bráðabirgða; fyrr eða síðar hlýtur sérhver múndering, sem menn hafa klætt Guð sinn í, að víkja fyrir Himnahöfðingjanum sjálfum. Og úr því svo er farið - hví þá að leggja nokkrar vilkvæmar (arbítrerar) hömlur á það hvaða Guðsímynd menn kjósa sem hina áðurnefndu metafórísku hækju eða búning?

Leyfum þúsund blómum að blómstra, vinir og vinkonur!

 

Vonda veröld!

Fyrir nokkru heyrði ég því fleygt að einhverjir frómir menn hafi reiknað út að fyrir aðeins 1% þess fjár, sem rennur til hernaðarmála í heiminum ár hver, mætti metta alla svanga maga í veröldinni, og koma algerlega í veg yfir að nokkur sála sylti til bana.

Hugsið ykkur bara! Einn skitinn hundraðshluti!

Stjarnfræðilegum upphæðum er mokað í knattspyrnudindla fyrir að leika sér með bolta eins og krakkar, en á meðan lepur hátt í helmingur jarðarbúa dauðann úr skel, og ótaldar eru þær milljónir sem látast ár hvert úr sjúkdómum sem hægt er að lækna með einni sprautu hér á Vesturlöndum.

En yfir í annað. Nýlega sá ég sláandi og átakanlega mynd í sjónvarpinu sem nefndist "Human Trafficking" og fjallaði eins og nafnið bendir til um hið ömurlega fyrirbæri sem hlotið hefur heitið ´mansal´ á íslensku. Þessi nútímaútgáfa þrælahalds er í alla staði skelfilegt fyrirbrigði, og varla hægt að ímynda sér þær líkamlegu og sálrænu kvalir sem fórnarlömbin þurfa að ganga í gegnum. Án efa verður það eitt brýnasta mannúðarmál næstu áratuga að stemma þessa óhugnaðará að ósi.

Svo eru það umhverfisspjöllin. Verið er að eyða regnskógum heimsins svo hratt að áætlað er að eftir hálfa öld eða svo verði naumast tangur né tetur eftir af þessum ómetanlegu náttúrudjásnum. Og til hvers? Jú, hvað regnskógum Brasilíu viðvíkur að minnsta kosti, til þess að framleiða beitihaga fyrir nautpening sem síðan er slátrað og hann seldur fyrir spottprís hamborgarabúllum í Bandaríkjunum svo þarlendir spikboltar geti gúffað í sig fitulöðrandi ketið og aukið enn einni fellingu á ístruna. Og eflaust er regnskógaeyðing í öðrum heimshlutum sprottin af einhverjum álíka þungvægum ástæðum.

Og svo við víkjum talinu að heimalandi voru, þá hef ég löngum furðað mig á þeirri misskiptingu launa sem viðgengst eftir mismunandi starfsstéttum. Þannig fær t.d. bankastjórinn margfalt hærra kaup en leikskólakennarinn fyrir sömu eða jafnvel minni vinnu. Og ef spurt er um ástæðuna fyrir þessum mismun þá er yfirleitt vísað til hugtaksins ´ábyrgðar´. Þar með er gefið í skyn, án þess að segja það berum orðum, að launahærri stéttir beri meiri ´ábyrgð´ en þær launalægri. - Sér er nú hver ábyrgðin! Ef það krefst meiri ábyrgðar að (svo dæmi sé tekið) reka banka en að hlúa að börnunum okkar, þá heiti ég Álfgrímur Angantýsson og bý í Zimbabwe. - Oft hefur flögrað að mér hvort ekki væri bara best að veita öllum sömu laun fyrir sama vinnustundafjölda. Þá yrði tryggt að fólk veldi sér störf eftir getu og áhuga, en ekki af neinum annarlegum ástæðum svo sem því hve feitur launatékkinn er.

Þá er ´ranti´ dagsins lokið í bili. Endilega kommenterið á ofantalið ef þið nennið, því fleira sjá pennar en penni, eða eitthvað þannig. :)

Góðar stundir.

Duldir fjársjóðir ljóðlistarinnar - annar hluti

Áfram höldum við að kryfja til mergjar sakleysislega útlítandi vísur, sem allir landsmenn hafa á hraðbergi, án þess að renna í grun um hina sönnu og dýpri merkingu kvæðanna.

Að þessu sinn hefur orðið fyrir valinu vísa sú sem þekkt er af fyrstu línunni : ´Fljúga hvítu fiðrildin´.

Ljóst er að inntak vísunnar er hátrúarlegt, líkt og reyndar vísan sem við tókum til meðfjöllunar í fyrsta pistli þessa greinaflokks, ´Bí, bí og blaka´ - en með allt öðrum formerkjum. Þar sem ´Bí, bí og blaka´ var dökk og bölsýn, þar er ´Fljúga hvítu fiðrildin´ gleðileg og bjartsýn.

 En hefjumst þá handa við krufninguna. Fyrsta línan, eins og að ofan er sagt, er þessi:

´Fljúga hvítu fiðrildin´.

Hér tökum við þegar eftir hve undursamlega knöpp og gagnorð vísa þessi er; ekki er einu orði ofaukið né er nokkru viðbótarvant. Greinum þessa fyrstu línu með því að taka til umfjöllunar eitt orð í senn:

Orðið ´fljúga´ klárgerir þegar hið trúarlega inntak vísunnar. Að ´fljúga´ er jú mjög algengt minni í trúarhugleiðingum : englar fljúga á vængjum sínum; sálin flýgur upp til Guðs eftir andlátið; Guð sjálfur svífur (en svif er nokkurs konar flug) yfir vötnum í árdegi sköpunarinnar, o.s.fr.v

Orðið ´hvítu´ hnykkir enn á religiösiteti vísunnar. Hvítt er jú litur sakleysis, guðrækni og syndakvittunar. "Þótt syndir yðar séu rauðar sem skarlat skulu þær verða hvítar sem mjöll" segir Drottinn þegar hann kunngerir syndaaflausnina tilbeiðendum sínum.

Orðið ´fiðrildin´ styrkir enn frekar trúarboðskapinn sem er má með sanni segja að sé´leitmotif´ kvæðisins - en bætir við nýrri vídd í það leiðarminni. Fiðrildin fljúga jú, og mega því teljast nokkurs konar tákngervingur englanna - EN með þeim mjög svo mikilvæga mun að flug fiðrildanna er flögrandi og fremur ómarkvisst.

Svo við tökum saman heildarboðskap fyrstu línu vísunnar, þá virðist hér vera á ferðinni lýsing á trúuðu fólki sem ´flýgur´sem englar, er ´hvítt´sem hinir syndlausu, en ennþá nokkuð veikburða og flöktandi í trúnni, sbr. hið flögrandi flug ´fiðrildanna´.

 Tökum þá til meðferðar aðra línuna:

´Fyrir utan gluggann.´

Hér er lýst hinu nokkuð svo dapurlega hlutskipti hinna trúuðu í vondum og trúlausum heimi. Hið trúveikburða fólk sem tákngert er með ´fiðrildunum´ er ´fyrir utan glugga´ almenningsálitsins - þ.e. ´úti´ í kuldanum en ekki ´inni´ í hlýjunni. En inntak annarrar línunnar hefur einnig aðra merkingu: að vera ´inni´ í hlýjunni fjarri trúnni er hið þægilega hlutskipti hins sauðlynda meðalmanns, en að vera trúaður felur í sér að maður tekur ekki lengur þátt í hinni þægilegu sauðfrómu blekkingu trúleysingjanna  - er ´fyrir utan glugga´ hennar.

En að vera ´fyrir utan gluggann´ felur einnig í sér annan og dýpri boðskap. Sá er að hnykkja á hinu óstöðuga og flöktandi ástandi ´fiðrildanna´ í trúnni: ´fiðrildin´ eru ´fyrir utan glugga´ Guðs, þ.e. þau hafa ekki enn fundið leiðina innum gluggann á húsi almættisins. - Hér mætti vísa í ótal Biblíulýsingar á guðdómnum sem húsi.

Þá er það þriðja línan:

´Þarna siglir einhver inn´.

Aftur rekum við okkur á hinn yfirmáta-knappleika kvæðisins; hvert einasta orð er nauðsynlegur hlekkur í keðju vísunnar.

Orðið ´þarna´ felur í sér fjarlægð, því nefnt orð er andstæða hugtaksins ´hérna´.

Orðið ´siglir´ er enn ein ítrekunin á trúarboðskap vísunnar, og ber með sér mörg hugrenningatengsl. Að líkja lífinu við bát sem ´siglir´ yfir storma jarðlífsins og í örugga höfn Guðs er jú afar algengt minni í trúarskáldskap. Auk þess ´siglir´ báturinn á vatni, en vatn er eins og fyrr sagði í grein þessari mjög algengt tákn fyrir Guðdóminn. Og að síðustu: að ´sigla´ er andstæða þess að ´sökkva´ og vísar þess vegna til þess að hver svo sem er að ´sigla´ í kvæðinu (en það kemur í ljós í síðustu línunni) er óhultur og öruggur.

Orðið ´einhver´ merkir að ´siglandinn´ er enn sem komið er ókunnur; hann sést úr fjarlægð og er enn ekki kominn.

Orðið ´inn´ er snilldarleg tenging við inntak annarrar línunnar : ´siglandinn´ er á leiðinni ´inn´ í hlýjuna sem ´fiðrildin´ eru ´úti´ við, þ.e. hlýju Himnaföðurins. Með öðrum orðum:  ´siglandinn´ ber í sér hjálpræðið og trúarstaðfestuna sem ´fiðrildin´ á flökti sínu skortir.

Þá er það síðasta línan, sem botnar á glimrandi hátt allt ofantalið:

´Ofurlítil duggan´.

´Dugga´ þýðir ´smábátur´ og smæð ´duggunnar´ er fest enn frekar í sessi með því að segja hana ´ofurlitla´. Klárlega er hér á ferð genöl allegóría Himnaríkis: Jesús líkir jú á nokkrum stöðum í Biblíunni Guðsríki við mustarðskorn sem er smærra en allt smátt - en vex uppí stærðarinnar eikartré. Með orðinu ´dugga ´(þ.e. bátur) er skerpt enn á hinum sáluhjálpræna boðskap vísunnar: líkt og fyrr sagði þá er leiðinni til almættisins oft lýst sem báti sem ´sigli´ (sjá þriðju línu) yfir öldurót mannlífsins í hlífðarhöfn Guðs.

EN - takið eftir hinni snilldarlega tvíræðu merkingu orðsins ´ofur´ í samhengi vísunnar. Í aðra röndina er það notað til að leggja þyngri áherslu á lo. ´lítil´; en á hina höndina merkir það ´eitthvað ofurmannlegt.´Hér getum við aftur vísað til fyrri ummæla um að Guðsríki sé eins og mustarðskorn sem vex uppí stærðarinnar eik. Með brúkun þessarar tvíræðni næst fram sú tvöfalda merking að Guðsríki sé jafnt ´ofurlítið´ og ´ofurstórt´.

 Þá er yfirferð okkar um hina stórmerku vísu ´Fjúga hvítu fiðrildin´ lokið - og sjá! kvæðið reynist luma á dásamlega djúpum og spakvitrum boðskap. Ekki verður of mikið brýnt fyrir bókmenntafræðingum að taka upp þráðinn þar sem ég sleppi honum hér, og auðga þar með og frjóvga skilning okkar á vísum, sem reynast við faglega athugun vera allt annað en þau virðast vera í augum hinna óupplýstu.

Góðar stundir.

 

 

Spekingar spjalla - góðlátleg ádeila

Spekingar spjalla

 

 

Nú þegar sól nýrrar aldar er risin fyrir nokkru er ekki úr vegi að fara stuttlega yfir viðburðaríka vitsmunasögu liðinnar aldar og velta fyrir sér hvað áunnist hafi í baráttu ljósbera menntanna við myrkur fáviskunnar. Í því skyni hóuðum við saman hópi valinkunnra hugsuða úr ýmsum markverðustu þekkingargeirum 20. aldarinnar. Haldið var á veitingastaðinn ´Le Snobbé´ í miðbæ Reykjavíkur og málin reifuð yfir gómsætri nautasteik og höfugu rauðvíni. Og ekki verður annað sagt en að andagiftin hafi gneistað og sindrað þessa kynngimögnuðu kvöldstund.

 

 

Doktor Loftur Laufbrá, fulltrúi listfræðinga:

 

                “Diskurinn. Hringlaga, án útgönguleiða. Þetta er lokaður, verndaður heimur þar sem engum er undankomu auðið og atburðir endurtaka sig í sífellu í endalausri hringrás án upphafs né markmiðs. Hringlaga lögun disksins minnir einnig á sólina, lífsgjafa alls, ímynd hins Hæsta, hins æðsta veruleika. Þetta er ódáinsgarðurinn í faðmi Föðurins, Eden fyrir syndafallið, fyrir dauðann og kvalafullan straum  ófyrirsjáanlegs síbreytileikans. En ekki er allt með felldu. Steikinni blæðir. Hún er ímynd holdsins, hins holdlega Adams í manninum, sem lengir eftir frelsinu: frelsinu til að haga lífi sínu að vild, jafnvel þótt það sé á kostnað ódauðleika og eilífrar sælu.

                En eru ekki fleiri víddir í sjónmáli? Glasið sem stendur hnarreist fyrir utan diskinn, handan föðurhandar almættisins; fullt af rauðvíni, táknmynd hjartablóðs bandingjans í Edengarði. Rauðvínsglasið er symból hins stolta frelsis sem hvergi finnst nema í sístreyminu, í hringiðu breytinganna. Glasið er opið í annan endann en diskurinn lokaður allan hringinn, sem táknar að tímanlegt frelsið er opið fyrir breytingum og ófyrirséðum atburðum, en eilíft helsið ekki. En frelsið er beiskjublandið: rauðvínið klárast fljótt, hinstu dreggjarnar eru drukknar og koma aldrei aftur. Breytileikinn fæðir alltaf af sér dauða; það er hið hryggilega gjald sem greiða þarf fyrir frelsið. Listamaðurinn er að stilla upp hinum eilífu og óafmáanlegu andstæðum dauðleika og ódauðleika, frelsis og ófrelsis og býður okkur að velja á milli, án þess þó að kveða sjálfur upp neina dóma.

                Eða hvað? Listaverkið er margrætt og þrungið duldum vísunum. Lárviðarlaufið á steikinni – er það ekki lúmskt tákn þess að listamaðurinn ´krýni steikina sigurvegara´ og taki því afstöðu með frelsi og dauðleika? En hvað skal þá segja um sósuslettuna þarna á disknum sem er í laginu eins og munnur – bendir hún ekki til þess að óbreytileg eilífðin brosi mót áhorfandanum, og sé því hyggilegra val?

                Sennilega fæst þó engin ákveðin niðurstaða úr slíkum vangaveltum. Verkið varðveitir hinn dásamlega óræða leyndardóm sinn, eins og allri sannri list sæmir, og áhorfendum er látið eftir að dæma um boðskap þess. En auðvitað kemur ekki til mála að ég fari að hrófla við þessari snilld með því að leggja mér hana til munns!”

 

               

Sir Babble Stuffing, fulltrúi rökgreiningarheimspekinga:

 

                “Endemis þvaður er þetta. Þú notar hugtök í algöru sinnuleysi, án þess að hafa nokkuð fyrir því að rannsaka þau ofan í kjölinn og skera úr um hver þeirra eru merkingarbær og hver ekki. En þetta er því miður aðeins endurspeglun hins sorglega hugsunarleysis sem heita má algilt í hversdagslegri málnotkun. Tökum sem dæmi þessi fyrirbæri sem ég sé hér á diskinum mínum. Þau eru göfguð í daglegu tali með samheitinu ´matur´. En hvað er eiginlega ´matur´? Hefur það nokkra merkingu? Vísar það til nokkurs í veruleikanum?

Til þess að skera úr um þetta skulum við velta fyrir okkur orði á borð við ´regn´. Orð þetta hefur skýrt skilgreinda merkingu: ´vatnsdropar sem falla til jarðar úr skýjunum´. Auk þess vísar það til ákveðins afmarkaðs fyrirbæris í heiminum, sem hægt er að ákvarða hvort til staðar er eða ekki með einfaldri empirískri athugun: maður dregur bara gardínurnar frá glugganum. Allt öðru máli gegnir um hugtakið ´matur´. Það hefur enga fastneglda merkingu aðra en ´hvaðeina annað en drykkir -já, hvað skyldi það hugtak svo sem eiga að þýða? En sleppum því að sinni og látum gæsalappirnar nægja– ´hvað eina annað en “drykkir” sem menn kunna að láta ofan í ginið á sér, og líkaminn er fær um að vinna næringu úr.´ Morgunljóst má vera að samkvæmt þessari skilgreiningu vísar hugtakið ´matur´ ekki til neins ákveðins fyrirbrigðis í veröldinni, því þeir hlutir sem nógu litlir eru til að komast upp í trantinn á fólki eru auðvitað fleiri en hýenur á hræi, og engar hömlur á getu skrokksins til að kreista næringu út úr hér um bil öllu því sem gegnum hann þvælist. Ég get því ekki með nokkru móti fallist á að það sem augu mín nema á diskinum sé ´matur´ frekar en blómin hér á borðinu, eða kaktusinn í gluggakistunni heima hjá mér. Hugtakið er tómt og stafar af misnotkun á tungumálinu.

                Til þess að segja eitthvað merkingarbært um fyrirbærin á diski mínum verður fyrst að setja fram fullyrðingu um sannreynanlegar empirískar staðreyndir, svo sem: ´Á diskinum á borðinu við austasta gluggann á matsölustaðnum ´Le Snobbe´ í Reykjavík á Íslandi eru vissar efnablöndur (hverra samsetningu verður auðvitað að tilgreina nákvæmlega, þótt ekki sé mér það kleift á þessari stundu).´ Síðan þarf að þýða þessa staðhæfingu á táknmál setningarökfræði til að skera úr um sannleiksgildi hennar á grundvelli rökgreiningar setningavensla. Gefum okkur að S sé staðsetning í rúmi,  E efnablöndurnar ótilgreindu, D diskurinn, A austasta borðið, M matsölustaðurinn ´Le Snobbe´, R Reykjavík og Í Ísland. Þá ætti setningin að hljóða einhvern veginn svona á merkingarbæru formi: S├ (D & A & M & R & Í ≡ E). Ekki get ég nú séð í fljótu bragði hvort setningin þessi telst sönn, en nokkurra mánaða yfirlega yfir setningatengjunum ætti að leiða hið rétta í ljós.

                En sem sagt: fyrr en menn ná sönsum, hætta að blaðra um heilaspuna sem enga merkingu hefur og taka að beita aðferðum rökgreiningar á öll viðfangsefni, þá neita ég að hafa nokkuð með þennan svokallaða ´mat´ að gera!”

 

               

Doctor Cranky Featherhead, fulltrúi póstmódernískra nýfemínista:

 

                “Ég tek undir með síðasta ræðumanni, en þó á allt öðrum forsendum. Vissulega er orðið ´matur´ tómt og innihaldslaust í eðli sínu, firrt öllum hlutlægum veruleik. Hugtök okkar komast ekki út fyrir orðræðuna , og orðræðan mótast ætíð af félagslegum viðmiðum hvers tíma. Það er því frumhlutverk fræðimannsins á okkar víðsýnu og upplýstu tímum að afhjúpa orðræðuna; fletta ofan af hefðbundinni merkingu orðanna, sem iðulega er afurð kvennakúgunar og rasisma myrkari alda. Í stuttu máli verðum við að afbyggja.

                Beitum nú þessari aðferð á hugtakið ´mat.´ Ófögur er sú mynd sem þá blasir við. Í fyrndinni, á gullöld mannkynsins, þegar Guð var kona, mæðraveldið var allsráðandi, og blíðlyndi, umhyggja og jafnræði höfðu enn ekki þurft að þoka fyrir grimmd, hernaðaræði og valdapýramídum feðraveldisins, þá var auðvitað ekki til neitt sem hét ´matur.´ Mannkynið lifði algerlega frjálsu og óþvinguðu lífi í náttúrunnar skauti og saddi hungrið þegar að svarf með því sem hendi var næst, án þess að flokka næringuna niður í karllægar málsmíðar á borð við ´mat´ eða ´fæðu.´ En þegar feðraveldið tók að ýfa sinn ljóta haus og leggja á ráðin um að bola burt mæðraveldinu, þá var eitt fyrsta og áhrifamesta kænskubragð þess að spinna upp hugtakið ´mat.´ Þar með var búið að skapa ákveðna, eftirsótta  félagslega afurð sem síðan var hægðarleikur að tildra upp í kringum alls kyns forréttinda- og stigveldiskerfum, sem vitanlega voru ávallt sniðin körlum í hag. Að ´skaffa mat´ varð virðingarmesta iðja samfélagsins, og þar sem feðraveldissamsærið kom málum svo í kring að kjöt varð hæst metni ´maturinn´ voru það að sjálfsögðu karlarnir, veiðimennirnir, sem ´sköffuðu mest og best, ´ miklu betur en kerlingarnar sem báru enga merkilegri björg í bú en ber og seigar rætur.

                Þetta varð upphafið að því hvernig blóðþyrstu og siðlausu feðraveldinu tókst að svínbeygja undir sig mæðraveldið, en sú sorgarsaga er of flókin til að hana tjói að rekja hér nánar. Það nægir að benda á að þetta rangsnúna kúgunarhugtak ´matur´ er enn í dag spriklandi og sprelllifandi, og ómennskuandi þess hefur náð að gagnsýra allt sem undir það fellur. Tökum sem dæmi steikina hér á diski mínum. Hvers vegna alltaf nautasteik? Af hverju er nautakjöt álitið lostæti en kýrkjöt óæti, og kýrkjötið þar að auki uppnefnt ´beljukjöt´? Þetta er auðvitað aðeins enn eitt dæmið um svívirðilega fyrirlitingu feðraveldisins á öllu kvenkyns, hvort sem það er með tvær lappir eða fjórar.

                Ekki kemur semsagt til mála að ég láti annan eins feðraveldisóþverra og þetta bras innfyrir mínar varir! Ég er farin á fund hjá sjálfsmyndarstyrkingarhópnum mínum.”

               

               

Herr Professor Heinz Nakopf, fulltrúi Ný-Freudista:

 

                “Ég er hjartanlega sammála því að við verðum fyrir alla muni að forðast að taka fyrirbærinu ´mati´ sem sjálfsögðum hlut og innbyrða hann í hugsunarleysi. Nauðsynlegt er að velta fyrir sér matnum og ýmsu honum tengdum út frá hlutverki hans sem manngerðum miðli hugmynda um eðli veruleikans. Er þarna flókið og víxlverkandi samband á ferð. Hvað hafa t.d. matarvenjur ýmissa þjóða og menningarheima að segja um háttu þeirra við að skynja veröldina, og hvaða áhrif hafa þessir skynjunarhættir svo aftur á matarvenjur?

                Hefur mér fundist sérstaklega fróðlegt að forvitnast um tengls mataráhalda menningarheima við lífsspeki þeirra. Vestrænar þjóðir nota hníf og gaffal við átið. Þetta endurspeglast í hugsunarhætti Vestursins, sem leggur höfuðáherslu á aggressíft og eljusamt viðhorf til heimsins. Tilburðirnir við átið minna á orrustu: hnífurinn sker matinn og gaffallinn stingur hann. Með svipuðum hætti skal Vesturlandabúinn keppast við að stinga á kýlunum og skera ráðgáturnar til mergjar; með öðrum orðum að skilgreina heiminn út í æsar með greinandi rökhugsun og berjast við vandamálin af öllum kröftum. Þessi hugmyndafræði blandast svo hinum Júdeó-kristna boðskap um að maðurinn sé herra sköpunarverksins og eigi að leggja undir sig eins mikið af því og honum er unnt. Boðskapur þessi endurspeglast síðan aftur í matarathæfinu, þar sem fólk situr að snæðingi við borð beint í baki og gnæfir þannig yfir fæðunni, sem gefur ljóslega í skyn að maðurinn sé matnum æðri, líkt og öllu öðru hér á jörð.

                Í átvenjum austrænna þjóða gætir allt annars skilnings á stöðu mannsins í heiminum. Hér nægir að taka sem dæmi Kínverja, sem eru að flestu leyti austrænasta þjóð austursins. Í Kína eru höfuð-áttólin prjónar en ekki hnífar og gafflar. Þessi staðreynd á þátt í að mynda gerólíkt viðhorf til lífsins því sem við eigum að venjast í Vestri. Að borða með prjónum byggist á samvinnu við matinn og virðingu fyrir honum: í stað þess að hjakka á honum og hluta hann í sundur eins og hnífur og gaffall verða prjónarnir að laga sig að lögun hans, og ekki vinna þeir nein spjöll á honum heldur, ólíkt hnífnum og gafflinum. Núðlulengjan er óslitin og ógötuð alveg upp að því andartaki þegar hún berst upp í munninn. Prjónarnir ráðast ekki á matinn heldur lykja um hann, sem vekur ómeðvituð hugrenningatengsl við verndarhlutverk móðurinnar. Þetta prinsipp umhyggju og aðlögunar styrkist enn frekar af þeirri staðreynd að Kínverjar sitja ekki við borð og líta niður á matinn líkt og við gerum í Vestri, heldur sitja þeir á púðum og bera skálarnar upp að munninum – enn ein gestúran sem lýsir yfir sáttavilja við fæðuna: maður og matur skulu jafnir að hæð.

                Við höfum því séð hvernig matarvenjur Austurs og Vesturs eiga ríkan þátt í að móta lífsviðhorf þessara tveggja menningarheima, og eru svo aftur mótaðar af þessum sömu lífsviðhorfum. Í Austri ríkir hið kvenlæga prinsipp umlukningar og samformunar, í Vestri hið karllæga prinsipp íhlutunar og yfirdrottnunar. En allt þetta tal hefur heldur rýrt hjá mér lystina í mat og langar mig mun meira til að halda heim og reykja eina góða ópíumpípu. Ég bið ykkur því að hafa mig afsakaðan.”

 

 

     Professeur Nebulé Banale, fulltrúi menningarfræðinga:

 

“Það er skemmtilegt að hér skuli svo mikið vera talað um mat, því svo vill til að maturinn skipar lykilsess í sérfræðigrein minni: ´nýfæðuhyggju í ljósi póst-kínematískra fræða.´ Fræði þessi skiljast þó ekki nema menn hafi einhverja nasasjón af forsögu þeirra, svo ef til vill er rétt að ég fari örstutt yfir hana fyrst. Kínematisminn er sú stefna sem miðar að því að túlka breytingar á samfélagsstöðu stétta út frá hreyfingum þeirra upp og niður virðingarstiga þjóðfélagsins. Þessi fræði voru almennt viðtekin í rannsóknarsamfélaginu fyrir þremur árum, en eru nú talin úrelt og hafa vikið fyrir nýrri stefnu, sem þó er með vissum hætti framhald fyrirrennara síns: póst-kínematismanum. Inntak þeirrar stefnu er að ekki sé nóg að rannsaka félagslegar hreyfingar þjóðfélagshópa til að afhjúpa breytingar á stöðu þeirra heldur verði einnig að taka mið af huglægu andrúmslofti samfélagsins, þ.e. hvernig staða hverrar þjóðfélagsstéttar er almennt skynjuð af öðrum hópum hins félagslega veruleika á hverjum tíma.

Nýfæðuhyggjan er svo mitt eigið persónulega framlag til þessarar umfjöllunar. Hún er endurskoðuð endurvakning fæðuhyggjunnar, sem mikið var í tísku í hitteðfyrra og þótti afar byltingarkennd en telst nú algerlega fallin úr móð. Uppistaða fæðuhyggjunnar er sú tilgáta að drifkrafturinn í öllum athöfnum manna sé barátta þjóðfélagsstétta um yfirráð yfir orðræðunni um fæðuna, því þeir sem ráði skilgreiningum á matnum móti öll valdahlutföll í hinum félagslega veruleika. Þessi kenning er sem fyrr segir ekki talin gild af fræðimönnum nútímans, en ég tel þó vænlegt að endurvekja hana með þeirri kenningarlegu viðbót að orðræðan um matinn sé sjálf háð orðræðunni um orðræðuna um matinn. Þessa stefnu kalla ég nýfæðuhyggju.

Niðurstöður rannsókna minna innan ramma nýfæðuhyggju í ljósi póst-kínematískra fræða eru margvíslegar og margbrotnar, og eru engin tök á því að lýsa þeim í stuttu máli heldur vísa ég áhugasömum á fimm bækur sem ég hef skrifað um þetta efni. Þó má nefna eitt dæmi um þær vangaveltur sem hér eru á ferð. Þjóðfélagshópur A telur sér akk í að skilgreina ´mat´ sem  ´gleðigjafa,´, þar sem sá hópur á sterkra hagsmuna að gæta í matvælaiðnaði og vill því að sem mest verði hesthúsað af mat í samfélaginu. Þjóðfélagshópur B telur hins vegar brýnt að neikvæð skilgreining á mat sé ríkjandi í samfélaginu,  vegna þess að sá hópur hefur ítök í tískuiðnaðinum, sem þrífst ekki nema sífellt sé fyrir hendi nægt framboð spengilegra stúlkna til að spóka sig á sýningarpöllunum, og því brýnt að takmarka almenna fæðuneyslu í þjóðfélaginu. Báðir berjast hóparnir fyrir því að sín skilgreining verði ofan á í orðræðunni um matinn til að tryggja sér fjárhagslega velsæld og þar með völd og virðingu í samfélaginu, en hvorugum er þó kunnugt um þau áhrif sem orðræðan um orðræðuna hefur á orðræðuna. Téð áhrif eru hins vegar alltof flókin til að unnt sé að tæpa á þótt ekki sé nema helstu atriðunum hér og nú.

En í ljósi ofansagðs ætti að liggja í augum uppi að ég get ekki fyrir nokkra muni snert við matnum hér á disknum. Með því væri ég að taka afstöðu til orðræðunnar, og það verð ég sem fræðimaður vitanlega að forðast eins og heitan eldinn. Hlutleysið er ofar öllu.”

 

 

Tyrfingur Þokdal MBA, fulltrúi þekkingarímyndargæðaráðgjafa:

 

                “Virkja ber mannauðinn og hugvit einstaklingsins til að efla, hlúa að og tryggja áframhaldandi samkeppnishæfni atvinnulífsins í hnattvæddu þekkingarþjóðfélagi og rafrænu netviðskiptaumhverfi framtíðarinnar. Til þess að vinna að framgangi þessa markmiðs mun af öllum horfum að dæma reynast nauðsynlegt að virkja á skilvirkan og hagkvæman hátt ýmsar atvinnuskapandi auðlindauppsprettur sem fram til þessa hafa ekki verið uppi á borðinu eða heyrst mikið í umræðunni, en sem munu samkvæmt minni skoðun verða sífellt meira áberandi í þjóðfélaginu á komandi vikum, mánuðum og árum.

Svo ég víki að minni framtíðarsýn á þessa þróun, þá mun hún líklega verða samhliða þeirri vitundarvakningu að fólk fer að gera sér sífellt betri og fyllri grein fyrir þeim beina peningalega og hagræðingarlega hag sem fyrirtæki, heimili, einstaklingar og atvinnulífið í heild geta haft af hvatastarfi á sviði nýsköpunareflandi upplýsingamiðlunar og heildstæðri framsetningu fjáröflunarleiða fyrir samkeppnisaðila á vettvangi hugmyndavinnutengdrar þekkingarhagnýtingar. Auk þess er ekki ólíklegt að síbætt aðgengi að hugbúnaðarvæddum skrifstofulausnum muni leiða til þess að rekstrarskilyrt samábyrgðartenging milli sérhæfða rannsóknaumhverfisins og átaksverkefna í vinnuskilyrðamótun á frjálsum markaði aukist til muna. Góðar horfur eru á að ofangreind ferli muni ala af sér bætt gegnumflæði langtímastefnumótunar í áhættufjármögnunaraðgerðum og stuðla þar með að auknum sóknarfærum í frumkvöðlastarfi og jákvæðri útþenslu imyndarþarfa einstaklingsframtaksins í einkageiranum.

Rétt er þó að gleyma ekki vissum varúðarmerkjum sem faglegir verðbréfamatsaðilar og sérfræðingar á sviði sjálfbærrar fjárgæðastjórnunar hafa þóst finna í loftinu undanfarin misseri. Verðbólguvaxtavísitölur hafa farið stighækkandi samhliða gengisfalli á núvirtu fjárflæði, en þó ber að hafa í huga að ef til vill er ekki fyllilega að marka þessa þróun þar sem reynsla fyrri ára hefur sýnt almenna en þó ekki ótvíræða tilhneigingu í þá átt að ávöxtunarkröfur fjárfesta í fyrirtækjum hækki eftir því sem meiri markaðsleg óvissa er með framtíðarfjárstreymið. Ekki má heldur falla í þá gryfju að vanmeta virðisaukaáhrif stigvaxandi tregðuþenslu sem hugsanlega getur myndast við tilkomu neikvæðs mótunarferlis markaðssvigrúms. Hér verða viðkomandi aðilar að koma að málinu á réttu þróunarstigi og þá er mikilvægt að innkoma þeirra verði til sem farsælastra hagsbóta fyrir ásættanlega lausn málsins.

Í stuttu máli þá er það ykkar að borga reikninginn fyrir matinn. Ég hef ekki lyst á honum, enda lítil arðvon í því að sitja á afturendanum og troða í túlann á sér.”

 

 

 

Hreggbarður Knarrdal, fulltrúi treggáfaðra meðalmenna:

 

                “(Kjams, kjams). Hvað er í eftirrétt?”

 

               

               

               

               

               

               

 

               

 

               

Duldir fjársjóðir ljóðlistarinnar - fyrsti hluti (biðst afsökunar á leturstærðarbrengli)

                                        Duldir fjársjóðir ljóðlistarinnar

 

-Djúpsæ bókmenntafræðileg greining á hinu leynda heimsósómakvæði “Bí, bí og blaka”.

 

    “Á hvað dýrast allra djásna skín / oft dylur nálægð okkur sýn,” orti skáldið, og víst má þau vísdómsorð til sanns vegar færa. Hve glámskyggnir erum vér fávísir mennirnir ekki á mörg ómetanleg verðmæti vegna þess eins að þau liggja beint fyrir framan nefið á okkur, í stað þess að mara einhvers staðar í fjarlægum og ógreinilegum hyllingum draumsins, þangað sem vonirnar og fegurðarþráin einatt leita á kostnað þess sem nærtækara er og auðhöndlanlegra! Skömm er að og til ómælanlegs tjóns fyrir andlega auðlegð vora. Hér verður tekið fyrir eitt dæmi af þessum toga: hin sígilda íslenska barnagæla “Bí, bí og blaka”. Ótal mæður hafa raulað þessa tilsýndum óbrotnu og einföldu vísu við rúmskör barna sinna, í fullkominni vanþekkingu um hina djúpsærri og listrænni þýðingu þessa lýríska gimsteins. Hefur þessi sorglega blinda á hulda snilld kvæðisins jafnvel náð inn fyrir raðir þeirra sem síst skyldi, hinna lærðu bókmenntaspekinga vorra, en engum þeirra hefur hingað til þótt ástæða til að beita djúpskyggnum og skarpvitrum greiningartækjum sínum á þennan yfirséða og vanmetna gimstein. Nú mun hins vegar loks bragarbót gerð þar á! Verða línur hins misskilda meistaraverks hér teknar til athugunar hver fyrir sig og hinir fjölslungnu þræðir sem tvinnast saman í hverju orði vandlega raktir í sundur og kastlýstir.

Hefjumst þá handa á upphafslínunni:

 

            “Bí, bí og blaka.”

 

            Þegar í þessum knöppu byrjunarorðum er tjaldinu kippt eldsnöggt frá og sjálf kvika kvæðisins opinberast okkur í allri sinni mekt. Hér er mögnuð og margbrotin symbólík á ferð. ´Bí-bí´ er er augljós vísun í söngfugl á grein; orðið ´blaka´ er bersýnilega stytting á ´leðurblaka´. Þarna er því stillt upp tveimur fimbulandstæðum: annars vegar  söngfuglinn, “þröstur minn góður,” hinn saklausi, góðlátlegi og fríði vorboði, sem unir sér best í bjartasta dagsljósi, tyllir sér á græna grein í laufguðum lundi og gleður hjörtu og glæðir ástarfuna með unaðsríkum, mildum og ómþýðum söng. Hins vegar leðurblakan, vampýran (margþætt vísun í menningarminnið um Drakúla), þessi myrka, dularfulla og ófrýnilega vængjaða mús, sem pukrast alla daga inní dimmum og drungalegum hellum, og stingur forljótu trýninu aðeins út í bleksvartasta næturhúmi, og þá í þeim eina tilgangi að leita uppi grunlaus fórnarlömb til að sökkva vígtönnunum í og sloka úr lífsvökvann af grimmdarlegri græðgi. Í þessum tveimur hnitmiðuðu, eitilskörpu og vekjandi táknum eru því kynnt til sögunnar reginöflin tvö sem kvæðið hverfist um; erkifjendurnir sem berjast biturri og blóðugri baráttu um sálu kveðandans – dirrindí mót dreyradrekk, hið bjarta gegnt hinu dökka; ástin gagnvart dauðanum; illmennskan andspænis öðlingsskapnum.

            Snúum okkur þá að næstu línu:

 

            “Álftirnar kvaka.”

 

            Þarna er sjónarhorninu skyndilega rykkt frá sálarfylgsnum kveðandans og það víkkað í yfirgripsmiklar menningarlegar, sögulegar og trúfræðilegar víddir. Aftur stýra margræður symbólismi og stórbrotið myndmál ferðinni. “Álftirnar” falla augljóslega inn í flugveruminnið sem heita má nk. Leitmotif kvæðisins, og tengjast því hinum stríðandi kröftum fyrstu línunnar með beinum hætti.  Hver eru einkenni álftarinnar? Jú, hún er drifhvít, ímynd sakleysis. Hún flýgur heimshornanna á milli, og nær hærri hæðum á ferðum sínum en nokkur annar fugl. Hún syngur fagurt úr fjarska, en þegar nær dregur reynist söngur hennar rammfalskur og eyrnamisþyrmandi. Bersýnilegt ætti að vera af öllu ofangreindu hvað álftatáknið í kvæðinu felur í sér: það eru kirkjunnar þjónar sem þarna standa strípaðir fyrir sjónum okkar. Kragar þeirra eru jú drifhvítir og ímynd þeirra sömuleiðis; þeim er ætluð sú hugsjón að leitast við að fljúga í sálu sinni alla leiðina upp til himinhæða og breiða boðskapinn sem þeir nema þar um víða veröld; en þótt gerðir þeirra séu blíðar, hreinar og fagrar ásýndum úr fjarlægð, þá blasa við falskur fláttskapurinn og eitruð spillingin um leið og nánar er rýnt í atferði þeirra og æði. Kirkja krists er sumsé skinhelg, líkt og hún hefur verið á öllum tímum (hin sögulega vídd); á yfirborðinu allt slétt og fellt, en undir niðri krauma hræsnin, yfirdrepsskapurinn og breyskleikinn í öllum pottum. Frekari stoðum er rennt undir þessa túlkun kvæðisins með hugvitssamlegri beitingu hins tvíræða orðs ´kvaka´, sem þýðir ósköp einfaldlega “gefa frá sér hljóð” þegar notað um fugla, en þegar um menn er að ræða er merkingin allt önnur, þ.e. “blaðra, tala hjáróma merkingarleysu”. Kveðandinn sér semsagt í gegnum sætmælgi prestanna og áttar sig á, að meiningarlausu blaðrinu sem upp úr þeim vellur er aðeins ætlað að dylja hviklyndi þeirra, fallvaltleika og óstöðugleika í trúnni.

            Þá eru það síðustu tvær línurnar:

 

            “Ég læt sem ég sofi

              en samt mun ég vaka.”

 

            Þarna komum við til leiks þegar sviptingarnar um hug og hjarta kveðandans eru um garð gengnar og niðurstaðan liggur fyrir í öllum ljótleika sínum og misfarnaði. Kveðandinn liggur í fleti sínu um nótt og lætur sem hann sofi svefni hinna réttlátu, en í reynd mun hann vaka til að drýgja verk hinna óréttlátu. Að lokum hefur vampýran sigrað vorsöngvarann í orrustunni á sálarvöllum kveðandans; illgresi vonsku og djöflaþjónkunar hefur skotið rótum í jarðvegi andans og útrýmt ilmrósum góðmennsku og guðhræðslu.

            Inntak og boðskapur kvæðisins liggja því fyrir. Þetta er í senn máttug lýsing og heiftarleg fordæming á hræsni og dugleysi ístöðulausra guðsþjóna, sem misferst að beina skjólstæðingum sínum inná hina mjóu braut dyggðanna, og láta þá þar með fyrirgera sálum sínum, er hverfa á vit hinna myrku krafta sem allar stundir sitja um hrekklausa sakleysingja og freista þess að tæla þá til fylgilags við kölska. Gervöll mæðusaga kristinnar kirkju þannig dregin saman í þremur þaulslípuðum og meitluðum myndum. Að lánast að koma svo gríðarumfangsmiklu efni til skila í einungis fjórum örknöppum línum, sem að auki eru svo meinleysislega útlítandi að menn hafa alla tíð mistúlkað kvæðið sem einfalda og saklausa vögguvísu – þetta má að sönnu kallast afrek sem seint verður eftir leikið.

            Já, kæru lesendur. Dýrmálmarnir eru stráðir víðar en margur hyggur, og oft glepur kunnugleikinn okkur sýn á hina sönnu náttúru gullmolana sem liggja í grjótlíki á hvers manns hillu. “Bí, bí og blaka” er eflaust aðeins eitt dæmi af mörgum héraðlútandi. Það er einlæg von höfundar að grein þessi verði haukfránum bókmenntaspekúlöntum landsins hvatning og uppörvun til að bora sig í gegnum marga áþekka klumpa, moka út gullsáldrinu sem innan í leynist og strá því yfir oss fávísa almúgamenn svo sálarhirslur vorar megi auðgast og glitra fyrir vikið. Bókmenntafræðingar: orðið er ykkar!

           

           

           

 

           

           

 

           

 

 

 

Þráin er sumum ágæt!

Allir hlutir skilgreinast af andstæðu sinni. Ljós getur ekki verið til án myrkurs; eining getur ekki verið til án fjölbreytni; fylling getur ekki verið til án vöntunar; þráleysi getur ekki verið til án þrár; velsæld getur ekki verið til án vansældar; hvíld getur ekki verið til án starfsemi; guðdómurinn getur ekki verið til án heimsins.

Gangur hinna miklu þróunar fer fram í eilífu víxli ofangreindra andstæðna. Við sveiflumst í sífellu milli ljóss og myrkurs, einingar og aðgreiningar, anda og efnis, þrár og þráleysis, o.s.frv. Með öðrum orðum : þegar við höfum hlotið hina þráeyðandi fyllingu ljóssins fer okkur á endanum að lengja eftir vöntun myrkursins, og þegar við höfum fengið nóg af hinni þrábundnu vöntunarkvöl myrkursins förum við að þrá að losna undan þránni og öðlast samrunann við fyllingu ljóssins á ný. Stafar þetta einmitt af því að andstæðurnar, sem taldar eru upp í byrjun pistilkorns þessa, geta ekki verið til hvor án annarrar : fylling elur af sér vöntun og vöntun fyllingu; ljós fæðir myrkur og myrkur ljós; andi getur af sér efni og efni anda, og svo framvegis. Að dvelja um alla eilífð í annaðhvort ljósi eða myrkri er jafn óhugsandi og það er ókræsilegt. - Önnur leið til að tjá þetta er að hvíldin yrði leiðingjörn ef engin væri starfsemin, og starfsemin yrði þreytandi ef engin væri hvíldin. -Og í ofangreindum víxlgangi heldur þróunin áfram um alla eilífð.

EN : þetta þýðir ekki að gangur þróunarinnar sé ævarandi jó-jó eða borðtennisspil eða lokaður hringur þar sem eitt ástandið taki við af öðru í sífellu án þess að um nokkra framför sé að ræða. Þróunin er ekki lokaður hringur heldur hringstigi, spírall. Þetta merkir að við upplifum andstæðurnar (anda og efni, o.s.frv.) á víxl, sem fyrr sagði - en ávallt á hærra og æðra stigi. Hver upplifun okkar af guðdóminum/ljósinu er fyllri og dásamlegri en samsvarandi upplifun á spíralhringnum þar fyrir neðan, og hver upplifun okkar á heiminum/myrkrinu er intensívari og ríkulegri en samsvarandi reynsla á hringferðinni þar á undan. Og lægsta þrepið á hverri hringferð er hærra en hæsta stigið á hringferðinni á undan.

Rökin sem færð voru í bloggi mínu, "Þráin er þjáninganna móðir," fyrir því að útrýma beri þránni eiga þannig aðeins við um sálir sem eru á leið til ljóssins/einingarinnar í sínum hring spíralsins. Fyrir sálir sem eru á öndverðum vegi, þ.e. leið til efnisins/aðgreiningarinnar, er þráin í himnalagi - og er reyndar skilyrði fyrir áframhaldandi framþróun.

Ég bið lesendur vel að lifa.

Þráin er þjáninganna móðir - enn einni andæfingu svarað

Mótbára : Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur, og með svipuðum hætti getur enginn upplifað fyllingu án þess að hafa reynt vöntunina / tómleikann.

Svar : Rétt er það (svo dæmi sé tekið) að enginn kann réttilega að meta heilsuna nema hafa reynt heilsuleysi. EN - að læra að meta heilsuna með því að missa hana hefur enga þýðingu nema heilsan sé endurheimt; að öðrum kosti er eftirsjáin eftir hinni glötuðu heilsu bara óslökkvandi hugkvalabál. Með sama móti hefur vöntunin enga þýðingu nema hún sé uppfyllt. Því má segja heilshugar að markmið vöntunarinnar sé að útrýma sjálfri sér.

Við erum stödd á þessari Jörðu m.a. vegna þess að við þráum að upplifa andstæðu hinnar Guðdómlegu fyllingar - einmitt sakir þess að við getum ekki metið að verðleikum hina Guðdómlegu fyllingu án þess að hafa fyrst farið á mis við hana, m.ö.o. að hafa upplifað vöntun hennar og þráð að bæta þar úr.  Ef við værum ætíð í hinu upphaflegu ástandi Guðdómlegrar fyllingar þá tækjum við því sem sjálfsögðum hlut og nytum þess ekki sem skyldi.

Því á ofangreind mótbára fullan rétt á sér, svo langt sem hún nær : við verðum vissulega að upplifa vöntun til þess að njóta fyllingar.

En við verðum að skilja skarplega milli uppfyllingar annars vegar einstakra þráa og hins vegar þrárinnar sem slíkrar. Sælan sem hlýst af svölun einstakra þráa er aðeins afbökuð og stórskert mynd hinnar algerru sælu sem fæst af því að svala endanlega allri þrá. Og eftir að allri þrá er fullnægt þá munum við alla tíð eftir því hve sár þráin var, og erum því ævinlega þakklát fyrir hina Guðdómlegu fyllingu, sem nú er hlutskipti okkar enn á ný - en í þetta sinn metið að verðleikum, þar sem við þekkjum hina ólukkulegu andstæðu þess. Og að öðlast téð hlutskipti er einmitt tilgangurinn með því að steypa okkur ofan í táradal þráasýkinnar til að byrja með.

Því getum við með sanni sagt að tilgangur þrárinnar sé að útrýma þránni.

 

Hlutverk hugans

Hugurinn er undursamlegt verkfæri. Beiting hans hefur fært okkur nútímafólkinu ómetanleg menningar-, tækni- og vísindadásemdir. Án hans værum við eflaust ennþá frummenn sem byggju í hellum og skutluðu sér mammúta í matinn.

En þetta frábæra verkfæri, hugurinn, er á endanum aðeins það - verkfæri. Og sem verkfæri getur hugurinn þjónað bæði Guði og Kölska - huganum er nokk sama hvorum húsbóndanum hann lýtur. Sami sefi og skapaði sjónvarpið og flugvélina bjó einnig til kjarnorkusprengjuna og skipulagði útrýmingarbúðir nasista.

Við þurfum því að skilja skarplega milli réttrar og rangrar notkunar hugans. Í hinum unaðslegu Jóga--fræðum Indlands er hinni æskilegu beitingu hugans lýst þannig, að hann þenki alfarið í núinu og afsali sér öllum ávöxtum athafna.

Hvað felst í því að lifa í núinu og afsala sér ávöxtum athafna? Jóginn hættir ekki að læra af reynslunni (þ.e. hugsa til fortíðar) né gera áætlanir (þ.e. þenkja til framtíðar) - það sem víkur er hin hugræna afstaða jógans til fortíðar og framtíðar; hann hættir einfaldlega að láta sig nokkuð varða hvernig hið liðna var eða hvernig hið ókomna muni verða. Engin eftirsjá eða sektarkennd yfir fortíðinni, og engin kvíði eða þrá varðandi framtíðina.

Ástæða ofangreinds áhugaleysis um ávexti athafna (sem sumum þykir eflaust óvænt, ef ekki hreinlega sjokkerandi) er sú að það er óráðlegt að hengja hamingju sína á það hvernig veröldin veltist. Rökstuðningur? Jú, allir hljóta að viðurkenna að það eru ekki atvikin sjálf sem valda viðbrögðunum (þ.e. sorg eða gleði), heldur felast viðbrögðin í viðbregðandanum; mér er í sjálfsvald sett hvort ég æðrast eða fagna yfir því hvernig heiminum fram vindur. Og úr því málunum er svo háttað, hví þá ekki að velja gleðina og hamingjuna sama hver ytri skilyrði eða atvik eru?

En þetta nær lengra. Jóginn er algjörlega ótjóðraður ávöxtum athafna sinna, þ.e. að hann er ekki á nokkurn hátt bundinn því að hlutirnir fari á þennan veginn fremur en hinn. Í öllum tilfellum er Jóginn glaður, árvakur, athyglisskarpur og ákaflega lifandi í hugsun - og alfarið bundinn núinu. Og þar sem hann flækir sig ekki í að athafnirnar hafi eina afleiðingu fremur annarri, þá getur hann brugðist við tafarlaus, fumlaust og hárrétt (því núið er alviturt) við hvaða aðstæðum sem athafnirnar leiða til. Með öðrum orðum : ekki fyrirfinnst hjá Jóganum nokkurt ´ef aðeins´ eða ´hvað ef´ né nokkuð í þá veru ; hið eina sem gildir er ´þetta er að gerast - því bregst ég svo við´.

Nú fara hlutirnir ekki eins og ég hefði óskað. Á ég þá að fyllast gremju og vonleysi og leggja árar í bát? - Nei, ef ég hef nokkurt vit í kollinum þá felli ég mig við niðurstöðuna hver sem hún er, hvort sem mér þykir hún ljúf eða leið, og hegða mér í samræmi við það sem er, en ekki því sem ég vildi að væri - áhyggjulaus og í fullkomnu æðruleysi.

Allt snýst þetta um að vera með opinn, þjálan, næman, óhlutdrægan, allsgáðan og blekkingarlausan huga sem getur brugðist við hlutunum þegar þeir birtast og eins og þeir birtast; mínútu eftir mínútu, dag frá degi - ávallt útfrá hinu tímalausa núi. Líkt og segir í niðurlagi næstu efnisgreinar að ofan, þá starfar jóginn í samræmi við hvernig hlutirnir eru - en ekki eins og þeir gætu verið. Og hvernig öðruvísi er viturlegt að haga lífi sínu?

Að vera á nokkurn hátt umhugað um hvernig hlutirnir atvikast er augljóslega dragbítur á þá hugsanalipurð og athafnaopinleika sem lýst er hér að framan. Slík umhugun er að vera bundinn ákveðnum afleiðingum athafna og vera ófær um að bregðast skjótt, skammlaust og röggsamlega við útkomu atburðanna, sama hver hún kann að vera, og hvort sem hún er væn eða vond.

En þetta er ekki öll sólarsagan. Hugar- og athafnafrelsið sem af ávaxta-afsalinu leiðir er ekki eina ástæða þess að hyggilegt sé að afsala sér ávöxtum athafna. Önnur ástæða er sú að við höfum hvort eð er engin áhrif á hvernig hlutirnir atvikast þegar athöfn okkar sleppir. Framtíðinni getur undið fram á þúsund og eina vegu, og það er ekki nema að litlu og e.t.v. engu leyti sem athafnir okkar ráða þar nokkuð um. Og hví að hafa af því nokkrar áhyggjur sem er ekki á okkar valdi hvort eð er? Því er eina rétta afstaðan til ávaxta athafna okkar sú, að ef allt gengur að óskum, þá er það fínt - en ef allt fer í steik, þá er það bara í himnalagi líka!

En enn höfum við ekki tæmt umfjöllunarefnið! Nú verðum við að hætta okkur út á hinn hála ís frumspekinnar og sökkva okkur ofan í vangaveltur sem mörgum kann að þykja hæpnar, ef ekki hreinasta vitleysa. En með ofagreindan fyrirvara skulum við vinda okkur í djobbið:

Hvert er eðli hugarverksemdarinnar? Þegar öllu er á botninn hvolft þá byggist öll hugarstarfsemi á blekkingu, þ.e. táli tímans. Við ráðum ekki við hið liðna, og því er ekkert vit í að sjá eftir nokkrum sköpuðum hlut. Þetta viðurkenna allir við örlitla umhugsun. En - og nú kemur nokkuð sem flestum bregður eflaust við að heyra - við höfum engin áhrif á hið ókomna heldur!

Því hið ókomna er einmitt það - það er ekki komið, og það sem er ekki komið getum við eðlilega ekki haft neina stjórn á. Við höfum sem sagt ekkert vald á ávöxtum athafna okkar (sem eru ævinlega í hinni óraunhlítu framtíð) - hið eina sem við ráðum yfir er athöfnin sjálf (sem á sér ávallt stað í núinu). Og hví þá að hengja sig í ávexti athafna eða bera nokkurn kvíðboga fyrir þeim, hvað þá heldur að þrá þá eða finna til vöntunar ef þeir eru ekki eins og við hefðum óskað? 

Sem sagt: það sem við höfum engin áhrif á er best að hugsa alls ekki um! 

(Ég hef í öðrum pistli mínum hér á Moggablogginu fært ítarlegri rök fyrir fánýti þess að þrá, þ.e. því að lifa og hugsa í því táli sem framtíðin er. Pistill sá heitir : "Þráin er þjáninganna móðir," og vísa ég áhugasömum á hann.)

En ef hið ókomna ekki til, eins og staðhæft er hér að ofan, hví ættum við þá að gera nokkrar áætlanir varðandi framtíðina? Það stríðir gegn eðlislægum þankagangi okkar að búa okkur ekki á nokkurn hátt undir hið óliðna.

Og hér getum við ekki komið með betra svar en það sem felst í þessari þversagnakenndu fullyrðingu: "Málið er að gera plön eftir okkar bestu vitund - en vera okkur samt vitandi um blekkingu allra plana!"

Góðar stundir.

 

Burt með mannkynsrembuna!

Að við mennirnir séum herrar dýranna er nokkuð sem velflest fólk telur augljóst, og ekki þurfi að rökræða það frekar.

En sé þrýst á um rökstuðning fyrir ofangreindu viðhorfi þá nefna flestir eitthvað á borð við það, að við manneskjunar séum miklu þróaðri verur, með siðgæði og vitsmuni sem þekkjast ekki í dýraríkinu. Því sé allt í himnalagi við það að við skulum fara með dýrin eins og okkur myndi aldrei dreyma um að meðhöndla meðmannverur okkar - þ.e. með því að nýta þau eins og okkur hentar, hneppa þau í margvíslega ánauð, og í versta falli drepa þau til að uppfylla okkar eigin óskir. Hámarki nær þetta viðhorf í atferli skotveiðimanna, sem myrða dýr með köldu blóði einungis vegna sportsins, sakir eintómrar ánægju við að drepa.

En þegar kemur að mannríkinu, þá kveður allt í einu við gerólíkan tón. Þar er brýnt fyrir okkur sýknt og heilagt að allar manneskjur séu jafnar, sama hvernig þær eru að upplagi. Þannig má ég ekki gera mongólítann að þræli mínum og ennþá síður myrða hann, þótt hann sé vanþroskaðri mér andlega. Ástæðan? Jú, vegna þess að allir erum við menn, og mannslífið er heilagt án undanbragða.

Nú vona ég að lesendur hafi kveikt á þeirri peru að hér er um tvö algjörlega mótsagnakennd viðhorf að ræða. Við megum meðhöndla dýrin eins og okkur sýnist vegna þess að þau eru óæðri okkur andlega og siðferðilega - en á sama tíma megum við ekki fara með aðrar mannverur eins og okkur lystir, þótt þær séu óæðri okkur andlega og siðgæðislega.

Kaldhæðni og hræsni í senn, ekki satt?