Fimm kenningar um orsakir geðsjúkdóma

 Hér verða reifaðar í stuttu máli þær fimm helstu kenningar um rætur geðveilu sem ég hef rekist á (en þetta er sérstakt áhugaefni mitt, þar sem ég hef sjálfur átt við geðræn veikindi að etja í nokkur ár):

1) Efnaskiptatruflanakenningin : Geðsjúkdómar stafa af truflunum í efnabúskap heilans. Þetta er hin viðtekna kenning í nútíma geðlæknisfræði vestrænni. Hið ófullnægjandi við kenningu þessa er að hún útskýrir ekki hvernig á þessum meintu efnaskiptatruflunum stendur. Það kann vel að vera (þótt það hafi ekki verið sannað svo óvéfengjanlegt geti talist) að geðsjúkdómum sé iðulega samfara einhvers konar afbrigðileg heilastarfsemi, en það er algjörlega opin spurning hvað er orsök og hvað afleiðing í þessu efni: eru það heilatruflanirnar sem valda geðveilunni eða geðveilan sem orsakar heilatruflanirnar? 

2) Tilfinningasársaukakenningin: Geðsjúkdómar stafa af óbærilegum tilfinningasársauka. Nánar útskýrt gengur kenning þessi út á það að fólk veikist á geði til að hlífa sjálfu sér við að þurfa að horfast í augu við yfirþyrmandi tilfinningakvöl sem því er algjörlega um megn að konfrontera. Heilinn taki semsagt til þess bragðs að spinna upp allskyns fantasíur sem eiga sér enga stoð í raunveruleikanum, og þetta geri heilinn til að vinna það miskunnarverk að draga athygli eiganda síns frá kremjandi og (bókstaflega) óþolandi tilfinningalegum sársauka. Þessi kenning kveður svo á um að það sé ekkert að heilastarfseminni sem slíkri : heilinn sé þvert á móti að vinna sitt hlutverk óaðfinnanlega og dásamlega með því að dikta upp óra sem eru bráðnauðsynlegir til að vernda “sjúklinginn” fyrir hinni gersamlega óbærilegu tilfinningaþjáningu sem leynist í brjósti hans. 

3) Meltingartruflanakenningin : Geðsjúkdómar stafa af röskun í meltingu. Kenning þessi kveður á um að orsakaferli geðsjúkdóma sé nokkurn veginn á þessa leið: 1) Eitthvað veldur því að meltingin veiklast á þann veg að meltingarvegurinn getur ekki losað sig nógu fljótt og vel við eiturefni, 2) Eiturefnin safnast upp í meltingarveginum og berast að lokum út í blóðrás og taugakerfi, 3) Eitrunin berst með taugakerfi og blóðrás upp í heila og veldur þar röskun sem leiðir svo aftur til geðsýki.  - Rétt er að taka fram að kenning þessi er almennt ekki viðtekin af læknasamfélagi vesturlanda. 

4) Andlegukrísukenningin : Geðsjúkdómar stafa af því að hinir geðveiku eru staddir í einhvers konar andlegri eða trúarlegri krísu. Geðveila sé þannig í eðli sínu einungis það að þeir sem af henni þjáist hafi óvart og án þess að ætla sér það sokkið ofan í veruleika dýpri hinum efnislega : þ.e. hið mikla regindjúp tilverunnar sem yfirborð efnisheimsins hylur venjulegu fólki sjónum. Munurinn á geðsjúkdómum (svo sem geðklofa) annars vegar og andlegri og trúarlegri reynslu dýrlinga og dulspekinga hins vegar sé semsagt ekki eðlismunur heldur aðeins stigsmunur; munurinn liggi einungis í því að hið síðarnefnda er heilbrigt og hættulaust en hið fyrrnefnda óheilbrigt og válegt. Þessu hefur verið lýst þannig : dulspekingar og dýrlingar og jógar o.s.frv. eru menn sem sigla á hafi andans örugglega í traustum bát, en geðsjúklingar eru fólk sem sekkur á bólakaf ofan í þennan útsæ andans og drukknar í honum.  - Önnur líking er sú að jógar og dulspekingar fægi og pússi rúðu sálarinnar hægt og vandlega, en geðklofinn taki sé múrstein í hönd og mölbrjóti sálarrúðuna. Semsagt: enginn eðlismunur, heldur einvörðungu sá munur að hið fyrrtéða er heilbrigt og uppbyggilegt en hið síðara ekki.

Til stuðnings teoríu þessari má benda á að trúarlegt og andlegt innihald er mjög algengt í mörgum tegundum geðsjúkdóma (sérstaklega geðklofa) : fólk heyrir og sér og ræðir við engla og andaverur og jafnvel Guð sjálfan, o.s.frv. – og finnst það jafnvel vera statt mitt í hinni erkitýpísku baráttu Guðs og djöfulsins, eins og átti sér stað í mínu tilviki.  

5) Illraandakenningin : Geðveila stafar af ásókn illra anda. Þessi forna trú er af langflestum vesturlandabúum nútímans afgreidd sem argasta hjátrú. En við ættum að mínum dómi ekki að vera of fljót á okkur að afskrifa hana með öllu, þar sem “minna þróuð” samfélög um allan heim á öllum tímum hafa aðhyllst hana. Og er það nokkuð algjörlega út í hött að postúlera að “raddirnar” sem margir geðklofasjúklingar heyra í höfði sér spretti úr andaheimum? Mín eigin reynsla virðist alls ekki útiloka það, því þegar ég hef sokkið hvað dýpst ofan í geðbilunina þá hafa streymt  inn í kollinn á mér allskyns hugsanir, kenndir o.s.frv. sem mér finnst að eigi sér upptök alls ekki í mínum huga heldur í einhverju utan hans.

 En hver er þá niðurstaða mín hvað varðar orsakir geðsjúkdóma? Niðurstaða mín er einfaldlega sú að það sé engin niðurstaða : allt það sem ég hef fjallað hér um að ofan eru aðeins kenningar, kenningar og aftur kenningar. Orsakir sinnissýki verða að teljast óþekktar, jafnvel sprenglærðustu sérfræðingum á þessu sviði.  - En kannski liggur svarið í því að taka allar kenningarnar gildar: ein kenningin getur átt við í einu tilviki og önnur í öðru, o.s.frv. Og svo er auðvitað til í dæminu að fleiri en ein teoría eigi við í sumum tilfellum, og jafnvel allar fimm.

Athugasemdir

[Sigurjón, 9.6.2009 kl. 23:14]

Sæll Kári.

Þetta eru mjög athygliverðar pælingar hjá þér.  Ekki get ég ímyndað mér hvernig hugsjúkum manni líður (gefið að ég sé ekki veikur á geði sjálfur), en kenningarnar eru engu að síður áhugaverðar.

Kveðja, Sigurjón