Spekingar spjalla - góðlátleg ádeila

Spekingar spjalla

 

 

Nú þegar sól nýrrar aldar er risin fyrir nokkru er ekki úr vegi að fara stuttlega yfir viðburðaríka vitsmunasögu liðinnar aldar og velta fyrir sér hvað áunnist hafi í baráttu ljósbera menntanna við myrkur fáviskunnar. Í því skyni hóuðum við saman hópi valinkunnra hugsuða úr ýmsum markverðustu þekkingargeirum 20. aldarinnar. Haldið var á veitingastaðinn ´Le Snobbé´ í miðbæ Reykjavíkur og málin reifuð yfir gómsætri nautasteik og höfugu rauðvíni. Og ekki verður annað sagt en að andagiftin hafi gneistað og sindrað þessa kynngimögnuðu kvöldstund.

 

 

Doktor Loftur Laufbrá, fulltrúi listfræðinga:

 

                “Diskurinn. Hringlaga, án útgönguleiða. Þetta er lokaður, verndaður heimur þar sem engum er undankomu auðið og atburðir endurtaka sig í sífellu í endalausri hringrás án upphafs né markmiðs. Hringlaga lögun disksins minnir einnig á sólina, lífsgjafa alls, ímynd hins Hæsta, hins æðsta veruleika. Þetta er ódáinsgarðurinn í faðmi Föðurins, Eden fyrir syndafallið, fyrir dauðann og kvalafullan straum  ófyrirsjáanlegs síbreytileikans. En ekki er allt með felldu. Steikinni blæðir. Hún er ímynd holdsins, hins holdlega Adams í manninum, sem lengir eftir frelsinu: frelsinu til að haga lífi sínu að vild, jafnvel þótt það sé á kostnað ódauðleika og eilífrar sælu.

                En eru ekki fleiri víddir í sjónmáli? Glasið sem stendur hnarreist fyrir utan diskinn, handan föðurhandar almættisins; fullt af rauðvíni, táknmynd hjartablóðs bandingjans í Edengarði. Rauðvínsglasið er symból hins stolta frelsis sem hvergi finnst nema í sístreyminu, í hringiðu breytinganna. Glasið er opið í annan endann en diskurinn lokaður allan hringinn, sem táknar að tímanlegt frelsið er opið fyrir breytingum og ófyrirséðum atburðum, en eilíft helsið ekki. En frelsið er beiskjublandið: rauðvínið klárast fljótt, hinstu dreggjarnar eru drukknar og koma aldrei aftur. Breytileikinn fæðir alltaf af sér dauða; það er hið hryggilega gjald sem greiða þarf fyrir frelsið. Listamaðurinn er að stilla upp hinum eilífu og óafmáanlegu andstæðum dauðleika og ódauðleika, frelsis og ófrelsis og býður okkur að velja á milli, án þess þó að kveða sjálfur upp neina dóma.

                Eða hvað? Listaverkið er margrætt og þrungið duldum vísunum. Lárviðarlaufið á steikinni – er það ekki lúmskt tákn þess að listamaðurinn ´krýni steikina sigurvegara´ og taki því afstöðu með frelsi og dauðleika? En hvað skal þá segja um sósuslettuna þarna á disknum sem er í laginu eins og munnur – bendir hún ekki til þess að óbreytileg eilífðin brosi mót áhorfandanum, og sé því hyggilegra val?

                Sennilega fæst þó engin ákveðin niðurstaða úr slíkum vangaveltum. Verkið varðveitir hinn dásamlega óræða leyndardóm sinn, eins og allri sannri list sæmir, og áhorfendum er látið eftir að dæma um boðskap þess. En auðvitað kemur ekki til mála að ég fari að hrófla við þessari snilld með því að leggja mér hana til munns!”

 

               

Sir Babble Stuffing, fulltrúi rökgreiningarheimspekinga:

 

                “Endemis þvaður er þetta. Þú notar hugtök í algöru sinnuleysi, án þess að hafa nokkuð fyrir því að rannsaka þau ofan í kjölinn og skera úr um hver þeirra eru merkingarbær og hver ekki. En þetta er því miður aðeins endurspeglun hins sorglega hugsunarleysis sem heita má algilt í hversdagslegri málnotkun. Tökum sem dæmi þessi fyrirbæri sem ég sé hér á diskinum mínum. Þau eru göfguð í daglegu tali með samheitinu ´matur´. En hvað er eiginlega ´matur´? Hefur það nokkra merkingu? Vísar það til nokkurs í veruleikanum?

Til þess að skera úr um þetta skulum við velta fyrir okkur orði á borð við ´regn´. Orð þetta hefur skýrt skilgreinda merkingu: ´vatnsdropar sem falla til jarðar úr skýjunum´. Auk þess vísar það til ákveðins afmarkaðs fyrirbæris í heiminum, sem hægt er að ákvarða hvort til staðar er eða ekki með einfaldri empirískri athugun: maður dregur bara gardínurnar frá glugganum. Allt öðru máli gegnir um hugtakið ´matur´. Það hefur enga fastneglda merkingu aðra en ´hvaðeina annað en drykkir -já, hvað skyldi það hugtak svo sem eiga að þýða? En sleppum því að sinni og látum gæsalappirnar nægja– ´hvað eina annað en “drykkir” sem menn kunna að láta ofan í ginið á sér, og líkaminn er fær um að vinna næringu úr.´ Morgunljóst má vera að samkvæmt þessari skilgreiningu vísar hugtakið ´matur´ ekki til neins ákveðins fyrirbrigðis í veröldinni, því þeir hlutir sem nógu litlir eru til að komast upp í trantinn á fólki eru auðvitað fleiri en hýenur á hræi, og engar hömlur á getu skrokksins til að kreista næringu út úr hér um bil öllu því sem gegnum hann þvælist. Ég get því ekki með nokkru móti fallist á að það sem augu mín nema á diskinum sé ´matur´ frekar en blómin hér á borðinu, eða kaktusinn í gluggakistunni heima hjá mér. Hugtakið er tómt og stafar af misnotkun á tungumálinu.

                Til þess að segja eitthvað merkingarbært um fyrirbærin á diski mínum verður fyrst að setja fram fullyrðingu um sannreynanlegar empirískar staðreyndir, svo sem: ´Á diskinum á borðinu við austasta gluggann á matsölustaðnum ´Le Snobbe´ í Reykjavík á Íslandi eru vissar efnablöndur (hverra samsetningu verður auðvitað að tilgreina nákvæmlega, þótt ekki sé mér það kleift á þessari stundu).´ Síðan þarf að þýða þessa staðhæfingu á táknmál setningarökfræði til að skera úr um sannleiksgildi hennar á grundvelli rökgreiningar setningavensla. Gefum okkur að S sé staðsetning í rúmi,  E efnablöndurnar ótilgreindu, D diskurinn, A austasta borðið, M matsölustaðurinn ´Le Snobbe´, R Reykjavík og Í Ísland. Þá ætti setningin að hljóða einhvern veginn svona á merkingarbæru formi: S├ (D & A & M & R & Í ≡ E). Ekki get ég nú séð í fljótu bragði hvort setningin þessi telst sönn, en nokkurra mánaða yfirlega yfir setningatengjunum ætti að leiða hið rétta í ljós.

                En sem sagt: fyrr en menn ná sönsum, hætta að blaðra um heilaspuna sem enga merkingu hefur og taka að beita aðferðum rökgreiningar á öll viðfangsefni, þá neita ég að hafa nokkuð með þennan svokallaða ´mat´ að gera!”

 

               

Doctor Cranky Featherhead, fulltrúi póstmódernískra nýfemínista:

 

                “Ég tek undir með síðasta ræðumanni, en þó á allt öðrum forsendum. Vissulega er orðið ´matur´ tómt og innihaldslaust í eðli sínu, firrt öllum hlutlægum veruleik. Hugtök okkar komast ekki út fyrir orðræðuna , og orðræðan mótast ætíð af félagslegum viðmiðum hvers tíma. Það er því frumhlutverk fræðimannsins á okkar víðsýnu og upplýstu tímum að afhjúpa orðræðuna; fletta ofan af hefðbundinni merkingu orðanna, sem iðulega er afurð kvennakúgunar og rasisma myrkari alda. Í stuttu máli verðum við að afbyggja.

                Beitum nú þessari aðferð á hugtakið ´mat.´ Ófögur er sú mynd sem þá blasir við. Í fyrndinni, á gullöld mannkynsins, þegar Guð var kona, mæðraveldið var allsráðandi, og blíðlyndi, umhyggja og jafnræði höfðu enn ekki þurft að þoka fyrir grimmd, hernaðaræði og valdapýramídum feðraveldisins, þá var auðvitað ekki til neitt sem hét ´matur.´ Mannkynið lifði algerlega frjálsu og óþvinguðu lífi í náttúrunnar skauti og saddi hungrið þegar að svarf með því sem hendi var næst, án þess að flokka næringuna niður í karllægar málsmíðar á borð við ´mat´ eða ´fæðu.´ En þegar feðraveldið tók að ýfa sinn ljóta haus og leggja á ráðin um að bola burt mæðraveldinu, þá var eitt fyrsta og áhrifamesta kænskubragð þess að spinna upp hugtakið ´mat.´ Þar með var búið að skapa ákveðna, eftirsótta  félagslega afurð sem síðan var hægðarleikur að tildra upp í kringum alls kyns forréttinda- og stigveldiskerfum, sem vitanlega voru ávallt sniðin körlum í hag. Að ´skaffa mat´ varð virðingarmesta iðja samfélagsins, og þar sem feðraveldissamsærið kom málum svo í kring að kjöt varð hæst metni ´maturinn´ voru það að sjálfsögðu karlarnir, veiðimennirnir, sem ´sköffuðu mest og best, ´ miklu betur en kerlingarnar sem báru enga merkilegri björg í bú en ber og seigar rætur.

                Þetta varð upphafið að því hvernig blóðþyrstu og siðlausu feðraveldinu tókst að svínbeygja undir sig mæðraveldið, en sú sorgarsaga er of flókin til að hana tjói að rekja hér nánar. Það nægir að benda á að þetta rangsnúna kúgunarhugtak ´matur´ er enn í dag spriklandi og sprelllifandi, og ómennskuandi þess hefur náð að gagnsýra allt sem undir það fellur. Tökum sem dæmi steikina hér á diski mínum. Hvers vegna alltaf nautasteik? Af hverju er nautakjöt álitið lostæti en kýrkjöt óæti, og kýrkjötið þar að auki uppnefnt ´beljukjöt´? Þetta er auðvitað aðeins enn eitt dæmið um svívirðilega fyrirlitingu feðraveldisins á öllu kvenkyns, hvort sem það er með tvær lappir eða fjórar.

                Ekki kemur semsagt til mála að ég láti annan eins feðraveldisóþverra og þetta bras innfyrir mínar varir! Ég er farin á fund hjá sjálfsmyndarstyrkingarhópnum mínum.”

               

               

Herr Professor Heinz Nakopf, fulltrúi Ný-Freudista:

 

                “Ég er hjartanlega sammála því að við verðum fyrir alla muni að forðast að taka fyrirbærinu ´mati´ sem sjálfsögðum hlut og innbyrða hann í hugsunarleysi. Nauðsynlegt er að velta fyrir sér matnum og ýmsu honum tengdum út frá hlutverki hans sem manngerðum miðli hugmynda um eðli veruleikans. Er þarna flókið og víxlverkandi samband á ferð. Hvað hafa t.d. matarvenjur ýmissa þjóða og menningarheima að segja um háttu þeirra við að skynja veröldina, og hvaða áhrif hafa þessir skynjunarhættir svo aftur á matarvenjur?

                Hefur mér fundist sérstaklega fróðlegt að forvitnast um tengls mataráhalda menningarheima við lífsspeki þeirra. Vestrænar þjóðir nota hníf og gaffal við átið. Þetta endurspeglast í hugsunarhætti Vestursins, sem leggur höfuðáherslu á aggressíft og eljusamt viðhorf til heimsins. Tilburðirnir við átið minna á orrustu: hnífurinn sker matinn og gaffallinn stingur hann. Með svipuðum hætti skal Vesturlandabúinn keppast við að stinga á kýlunum og skera ráðgáturnar til mergjar; með öðrum orðum að skilgreina heiminn út í æsar með greinandi rökhugsun og berjast við vandamálin af öllum kröftum. Þessi hugmyndafræði blandast svo hinum Júdeó-kristna boðskap um að maðurinn sé herra sköpunarverksins og eigi að leggja undir sig eins mikið af því og honum er unnt. Boðskapur þessi endurspeglast síðan aftur í matarathæfinu, þar sem fólk situr að snæðingi við borð beint í baki og gnæfir þannig yfir fæðunni, sem gefur ljóslega í skyn að maðurinn sé matnum æðri, líkt og öllu öðru hér á jörð.

                Í átvenjum austrænna þjóða gætir allt annars skilnings á stöðu mannsins í heiminum. Hér nægir að taka sem dæmi Kínverja, sem eru að flestu leyti austrænasta þjóð austursins. Í Kína eru höfuð-áttólin prjónar en ekki hnífar og gafflar. Þessi staðreynd á þátt í að mynda gerólíkt viðhorf til lífsins því sem við eigum að venjast í Vestri. Að borða með prjónum byggist á samvinnu við matinn og virðingu fyrir honum: í stað þess að hjakka á honum og hluta hann í sundur eins og hnífur og gaffall verða prjónarnir að laga sig að lögun hans, og ekki vinna þeir nein spjöll á honum heldur, ólíkt hnífnum og gafflinum. Núðlulengjan er óslitin og ógötuð alveg upp að því andartaki þegar hún berst upp í munninn. Prjónarnir ráðast ekki á matinn heldur lykja um hann, sem vekur ómeðvituð hugrenningatengsl við verndarhlutverk móðurinnar. Þetta prinsipp umhyggju og aðlögunar styrkist enn frekar af þeirri staðreynd að Kínverjar sitja ekki við borð og líta niður á matinn líkt og við gerum í Vestri, heldur sitja þeir á púðum og bera skálarnar upp að munninum – enn ein gestúran sem lýsir yfir sáttavilja við fæðuna: maður og matur skulu jafnir að hæð.

                Við höfum því séð hvernig matarvenjur Austurs og Vesturs eiga ríkan þátt í að móta lífsviðhorf þessara tveggja menningarheima, og eru svo aftur mótaðar af þessum sömu lífsviðhorfum. Í Austri ríkir hið kvenlæga prinsipp umlukningar og samformunar, í Vestri hið karllæga prinsipp íhlutunar og yfirdrottnunar. En allt þetta tal hefur heldur rýrt hjá mér lystina í mat og langar mig mun meira til að halda heim og reykja eina góða ópíumpípu. Ég bið ykkur því að hafa mig afsakaðan.”

 

 

     Professeur Nebulé Banale, fulltrúi menningarfræðinga:

 

“Það er skemmtilegt að hér skuli svo mikið vera talað um mat, því svo vill til að maturinn skipar lykilsess í sérfræðigrein minni: ´nýfæðuhyggju í ljósi póst-kínematískra fræða.´ Fræði þessi skiljast þó ekki nema menn hafi einhverja nasasjón af forsögu þeirra, svo ef til vill er rétt að ég fari örstutt yfir hana fyrst. Kínematisminn er sú stefna sem miðar að því að túlka breytingar á samfélagsstöðu stétta út frá hreyfingum þeirra upp og niður virðingarstiga þjóðfélagsins. Þessi fræði voru almennt viðtekin í rannsóknarsamfélaginu fyrir þremur árum, en eru nú talin úrelt og hafa vikið fyrir nýrri stefnu, sem þó er með vissum hætti framhald fyrirrennara síns: póst-kínematismanum. Inntak þeirrar stefnu er að ekki sé nóg að rannsaka félagslegar hreyfingar þjóðfélagshópa til að afhjúpa breytingar á stöðu þeirra heldur verði einnig að taka mið af huglægu andrúmslofti samfélagsins, þ.e. hvernig staða hverrar þjóðfélagsstéttar er almennt skynjuð af öðrum hópum hins félagslega veruleika á hverjum tíma.

Nýfæðuhyggjan er svo mitt eigið persónulega framlag til þessarar umfjöllunar. Hún er endurskoðuð endurvakning fæðuhyggjunnar, sem mikið var í tísku í hitteðfyrra og þótti afar byltingarkennd en telst nú algerlega fallin úr móð. Uppistaða fæðuhyggjunnar er sú tilgáta að drifkrafturinn í öllum athöfnum manna sé barátta þjóðfélagsstétta um yfirráð yfir orðræðunni um fæðuna, því þeir sem ráði skilgreiningum á matnum móti öll valdahlutföll í hinum félagslega veruleika. Þessi kenning er sem fyrr segir ekki talin gild af fræðimönnum nútímans, en ég tel þó vænlegt að endurvekja hana með þeirri kenningarlegu viðbót að orðræðan um matinn sé sjálf háð orðræðunni um orðræðuna um matinn. Þessa stefnu kalla ég nýfæðuhyggju.

Niðurstöður rannsókna minna innan ramma nýfæðuhyggju í ljósi póst-kínematískra fræða eru margvíslegar og margbrotnar, og eru engin tök á því að lýsa þeim í stuttu máli heldur vísa ég áhugasömum á fimm bækur sem ég hef skrifað um þetta efni. Þó má nefna eitt dæmi um þær vangaveltur sem hér eru á ferð. Þjóðfélagshópur A telur sér akk í að skilgreina ´mat´ sem  ´gleðigjafa,´, þar sem sá hópur á sterkra hagsmuna að gæta í matvælaiðnaði og vill því að sem mest verði hesthúsað af mat í samfélaginu. Þjóðfélagshópur B telur hins vegar brýnt að neikvæð skilgreining á mat sé ríkjandi í samfélaginu,  vegna þess að sá hópur hefur ítök í tískuiðnaðinum, sem þrífst ekki nema sífellt sé fyrir hendi nægt framboð spengilegra stúlkna til að spóka sig á sýningarpöllunum, og því brýnt að takmarka almenna fæðuneyslu í þjóðfélaginu. Báðir berjast hóparnir fyrir því að sín skilgreining verði ofan á í orðræðunni um matinn til að tryggja sér fjárhagslega velsæld og þar með völd og virðingu í samfélaginu, en hvorugum er þó kunnugt um þau áhrif sem orðræðan um orðræðuna hefur á orðræðuna. Téð áhrif eru hins vegar alltof flókin til að unnt sé að tæpa á þótt ekki sé nema helstu atriðunum hér og nú.

En í ljósi ofansagðs ætti að liggja í augum uppi að ég get ekki fyrir nokkra muni snert við matnum hér á disknum. Með því væri ég að taka afstöðu til orðræðunnar, og það verð ég sem fræðimaður vitanlega að forðast eins og heitan eldinn. Hlutleysið er ofar öllu.”

 

 

Tyrfingur Þokdal MBA, fulltrúi þekkingarímyndargæðaráðgjafa:

 

                “Virkja ber mannauðinn og hugvit einstaklingsins til að efla, hlúa að og tryggja áframhaldandi samkeppnishæfni atvinnulífsins í hnattvæddu þekkingarþjóðfélagi og rafrænu netviðskiptaumhverfi framtíðarinnar. Til þess að vinna að framgangi þessa markmiðs mun af öllum horfum að dæma reynast nauðsynlegt að virkja á skilvirkan og hagkvæman hátt ýmsar atvinnuskapandi auðlindauppsprettur sem fram til þessa hafa ekki verið uppi á borðinu eða heyrst mikið í umræðunni, en sem munu samkvæmt minni skoðun verða sífellt meira áberandi í þjóðfélaginu á komandi vikum, mánuðum og árum.

Svo ég víki að minni framtíðarsýn á þessa þróun, þá mun hún líklega verða samhliða þeirri vitundarvakningu að fólk fer að gera sér sífellt betri og fyllri grein fyrir þeim beina peningalega og hagræðingarlega hag sem fyrirtæki, heimili, einstaklingar og atvinnulífið í heild geta haft af hvatastarfi á sviði nýsköpunareflandi upplýsingamiðlunar og heildstæðri framsetningu fjáröflunarleiða fyrir samkeppnisaðila á vettvangi hugmyndavinnutengdrar þekkingarhagnýtingar. Auk þess er ekki ólíklegt að síbætt aðgengi að hugbúnaðarvæddum skrifstofulausnum muni leiða til þess að rekstrarskilyrt samábyrgðartenging milli sérhæfða rannsóknaumhverfisins og átaksverkefna í vinnuskilyrðamótun á frjálsum markaði aukist til muna. Góðar horfur eru á að ofangreind ferli muni ala af sér bætt gegnumflæði langtímastefnumótunar í áhættufjármögnunaraðgerðum og stuðla þar með að auknum sóknarfærum í frumkvöðlastarfi og jákvæðri útþenslu imyndarþarfa einstaklingsframtaksins í einkageiranum.

Rétt er þó að gleyma ekki vissum varúðarmerkjum sem faglegir verðbréfamatsaðilar og sérfræðingar á sviði sjálfbærrar fjárgæðastjórnunar hafa þóst finna í loftinu undanfarin misseri. Verðbólguvaxtavísitölur hafa farið stighækkandi samhliða gengisfalli á núvirtu fjárflæði, en þó ber að hafa í huga að ef til vill er ekki fyllilega að marka þessa þróun þar sem reynsla fyrri ára hefur sýnt almenna en þó ekki ótvíræða tilhneigingu í þá átt að ávöxtunarkröfur fjárfesta í fyrirtækjum hækki eftir því sem meiri markaðsleg óvissa er með framtíðarfjárstreymið. Ekki má heldur falla í þá gryfju að vanmeta virðisaukaáhrif stigvaxandi tregðuþenslu sem hugsanlega getur myndast við tilkomu neikvæðs mótunarferlis markaðssvigrúms. Hér verða viðkomandi aðilar að koma að málinu á réttu þróunarstigi og þá er mikilvægt að innkoma þeirra verði til sem farsælastra hagsbóta fyrir ásættanlega lausn málsins.

Í stuttu máli þá er það ykkar að borga reikninginn fyrir matinn. Ég hef ekki lyst á honum, enda lítil arðvon í því að sitja á afturendanum og troða í túlann á sér.”

 

 

 

Hreggbarður Knarrdal, fulltrúi treggáfaðra meðalmenna:

 

                “(Kjams, kjams). Hvað er í eftirrétt?”