Klerkur og karma

FYRIR skömmu kom út bókin Hin ýmsu andlit trúarbragðanna, eftir sr. Þórhall Heimisson. Rit þetta er víðsýnt, fróðlegt og aðgengilegt, og kann ég höfundi hennar kærar þakkir fyrir að hafa dýft penna í blek.

En ekki er þó nefnd bók hnökralaus. Eitt atriði í henni stakk mig óþyrmilega í augu, en það er útlegging höfundar á karma- og endurholdgunartrú þeirri sem allflestir Indverjar aðhyllast. En sr. Þórhallur vill meina að trú þessi sé óhnikandi forlagaátrúnaður er ýti undir afskiptaleysi um þá sem höllum fæti standa (eða hreina og beina kúgun á þeim), því þeir geti sjálfum sér um kennt fyrir kröm sína, og engin leið sé fyrir þá að rísa upp úr forinni, því karmað verði ekki umflúið. Auk þessa sé sköpunarverkið, að mati Indverja, bara "maya", þ.e. blekking og tálsýn, og ekki þess virði að um það sé skeytt.

Þar eð skoðanir sem þessar eru ekki sjaldheyrðar meðal kennimanna kristninnar, tel ég ómaksins vert að andæfa þeim í þessum stutta pistli.

Staðreyndin er sú, að það athæfi að túlka karma- og endurholdgunarkenninguna sem ófrábægjanlega forlagatrú, sem ýti undir afskiptaleysi um þjáningu og neyð náungans, er hreinasta ósvinna, hvað sem líður útleggingu Indverja á teoríu þessari. Nokkur dæmi ættu að leiða lesendur í skilning um þetta.

Fyrsta dæmi: Nú sest maður undir stýri drukkinn og keyrir á ljósastaur og slasast – á þá að neita honum um læknishjálp sakir þess að slysið var honum sjálfum að kenna?

Annað dæmi: nú hrasar maður og fellur kylliflatur ofan í drullupoll – á nefndur ógæfumaður að liggja kyrr í pollinum sakir þess að hrösunin sé óhnikandi örlög sem ekkert fær storkað?

Þriðja dæmi: nú er hópur manna á göngu upp fjallshlíð, og steytir einn þeirra fót sinn við steini og fellur – eiga samgöngumennirnir þá að þyrpast í kringum hann og berja hann til óbóta fyrir að hafa dottið?

Og svari nú hver fyrir sig!

Þá er það kenningin um "skrökheiminn", þ.e. það sem Indverjar nefna "maya". Margir áróðursmenn kristninnar, og sr. Þórhallur þ. á m., hafa túlkað maya-kenninguna sem afneitun á heimi skynfæranna; þ.e.a.s. að téð kenning boði að hinn sk. "efnisheimur" sé sjónhverfing, blekking, skrökveröld.

En mayakenningin boðar ekkert slíkt. Inntak hennar er öllu fremur það að maðurinn í villu sinni álítur að heimur skynfæranna, "efnið", sé sjálfstæður veruleiki, og kemur ekki auga á djúpið sem að baki "efninu" liggur. Hér er nytsamt að leita á náðir orðsifjafræðinnar. Orðið "maya" er dregið af sanskrítarrót sem þýðir "að mæla". Og þar með erum vér komin að kjarna málsins: mayakenningin hermir að heimur skynfæranna, veröld "efnisins", heimur tíma og rúms; í stuttu máli allt það er verður mælt og vegið – að allt þetta sé ekki allur veruleikinn, heldur aðeins brotabrot af honum. Að ósekju má skjóta því hér inn í að nútímavísindin hafa fyrir löngu staðfest þessar hugrenningar að hluta. Þeir litir sem vér greinum með berum augum eru ekki nema agnarsmátt brot heildarlitrófs ljóssins, og svipað er að segja um önnur skynfæri. En mayakenningin gengur ennþá lengra en vísindin og boðar að bak við allt sem mælt verður, jafnvel hið allra fíngerðasta og ógreinilegasta skynfærum vorum, leynist ÞAÐ sem engin augu geta séð og engin tunga tjáð (en er þó, NB, skynjanlegt Sálinni þegar henni hefur tekist að yfirstíga hindranir skilvita, huga, egós og tíma-rúms). En látum þetta nægja af frumspeki-spekúlasjónum.

Að lokum þetta: karma- og endurholdgunarkenningin stendur og fellur, þegar öll kurl eru komin til grafar, með sínu innfólgna sannleiks- eða ósannleiksgildi. Með öðrum orðum: það eru ekki mínar kenjar né nokkurra annarra sem skera úr um hvort umrædd fyrirbæri eru veruleiki eður ei. Og a-príorí röksemdir um að trúin á karma og endurholdgun ýti undir siðleysi, afskiptaleysi, forlagabölsýni o.s.frv. koma málinu hreinlega ekki við, ekkert frekar en að það geti talist boðleg rök gegn þróunarkenningunni að hún grafi undan trú manna á óskeikulleika "Ritningarinnar". Allt er þetta spurning um a-posteríorí vísindi, ekki a-príorí hugsanaleikfimi.

Höfundur er öryrki.